Wyzwania integracji - o wsparciu nauczyciela i ucznia w klasie wielokulturowej

Gdy pisałam pierwsze zdanie tego wpisu, wiedziałam, że z Ukrainy do Polski przybyło 1,8 miliona uchodźców. Dziś, gdy postanowiłam go opublikować, to już prawie 3 miliony ludzi. Według szacunków połowa z nich to dzieci w wieku szkolnym. Z każdym dniem ta liczba rośnie i pewnie gdy to czytasz jest już nieaktualna.

Jak wynika z raportu o integracji dzieci-uchodźców z Ukrainy, stworzonego przez studentów i absolwentów najlepszych uniwersytetów na świecie we współpracy z fundacją Transatlantic Future Leaders Forum, dzieci-uchodźcy mają pięć razy większe ryzyko wykluczenia z systemu szkolnego.

Nauczycielki i nauczyciele, którzy stanęli przed wyzwaniem wzięcia pod swoje skrzydła nowych uczniów, potrzebują wsparcia. Teraz, dziś, od następnej lekcji. To nowa i trudna sytuacja dla całej społeczności szkolnej - dla uczniów i ich rodziców, zarówno polskich jak i ukraińskich, nauczycieli, oraz kadry kierowniczej.

Czy FIRST® LEGO® League może pomóc?

FIRST® LEGO® League to globalny program edukacyjny, który od ponad 20 lat pomaga uczniom w 110 krajach wspólnie budować lepsze jutro. Dzięki udziałowi w programie dzieci stają się bardziej pewne siebie i gotowe na stawienie czoła wyzwaniom w przyszłości.

W programie mogą wziąć udział dzieci począwszy od edukacji przedszkolnej, przez edukację wczesnoszkolną, podstawową, aż do pierwszych klas szkół ponadpodstawowych. Program często kojarzony z budowaniem z klocków, z programowaniem i robotyką, choć uczestnicy programu doskonale wiedzą, że to tylko ułamek tego, co oferuje FLL.

Edukacja nie może czekać

Dłuższe przerwy w uczęszczaniu do szkoły powodują niższe wyniki w nauce oraz zwiększone ryzyko porzucenia szkoły (Gershenson et al., 2017). Dzieci, które edukacji nie otrzymują, są bardziej narażone niebezpieczeństwa (np. nielegalne wykorzystywanie w pracy, zostanie ofiarą przemytu ludzi, radykalizację oraz marginalizację społeczną (UNHCR, 2016). To kluczowe, aby szkoła stanowiła dla dzieci i młodzieży bezpieczną przestrzeń zapewniającą zarówno edukację, jak i psychiczny dobrostan. Ale uczeń też musi chcieć do tej szkoły przyjść.

Program FIRST® LEGO® LEAGUE jest dla dzieci atrakcyjny - to zajęcia, na które się czeka z niecierpliwością. Pozytywnie wpływa to na frekwencję - kto nie chce przyjść pobawić się klockami, w bezpiecznym otoczeniu?

Tłum rówieśników, a ja sam?

Często podkreśla się, że system, w którym uczniowie-uchodźcy nie są włączani do społeczności szkolnej, powoduje wśród dołączających poczucie odseparowania, odmienności, a co za tym idzie mniejszą motywację do nauki i gorsze wyniki. Dlatego też potrzebne są sposoby na włączenie nowych uczniów i uczennic w społeczność szkolną, a nie jest to łatwe, gdy barierą jest język.

Gdy uczniowie na zajęciach otwierają pudełka z klockami, problem z barierą językową częściowo zanika. Uczniowie od pierwszych chwil wiedzą, co mają zrobić. Budowanie z klocków jest dla nich czynnością naturalną i potrafią robić to razem porozumiewając się bez użycia słów. Z czasem komunikację niewerbalną zaczynają wspierać pierwsze słowa, a bariera językowa zaciera się. Instrukcje są obrazkowe, a tam gdzie pojawia się słowo pisane, dostępne są dwie wersje językowe tego samego materiału.

W programie FIRST® LEGO® League, uczniowie łączeni są w zespoły, w których pracują nad wspólnym projektem. Od pierwszych zajęć przynależą do drużyny i zacieśniają relacje z kolegami. A to poczucie przynależności jest kluczowe, gdy myślimy o kondycji psychologicznej młodych uchodźców. Wpływa na ich motywację do nauki i zdolność organizmu do przyswajania informacji. Wiemy to na bazie doświadczeń z innych krajów. Sheila Melzak to psycholog kliniczny - pracuje w Londynie z nastolatkami, które uciekły do Wielkiej Brytanii przed wojną i prześladowaniami w innych krajach. Założyła Fundację Baobab Centre for Young Survivors In Exile, która wspiera nastolatków uchodźców w pokonaniu skrajnie traumatycznych doświadczeń. Jej zdaniem młodych ludzi trzeba wspierać kompleksowo, jeśli rzeczywiście chce się im pomóc, a wyzwaniem każdego, kto chce pomóc uchodźcy, jest kształtowanie w nim poczucia wewnętrznej stabilności i siły.

Jesteśmy silniejsi, kiedy pracujemy razem

Podstawowe Wartości FIRST® LEGO® League to fundament całego programu. Jest to jeden z kluczowych elementów odróżniających FIRST® LEGO® League od innych programów przeznaczonych dla dzieci. 

• WSPÓLNOTA - szanujemy się nawzajem i przyjmujemy swoje różnice
  
• WSPÓŁPRACA - jesteśmy silniejsi, kiedy pracujemy razem
• ODKRYCIE - badamy nowe zdolności i pomysły
• INNOWACJE - jesteśmy wytrwali i kreatywni w poszukiwaniu rozwiązań problemów
• ZABAWA - cieszymy się i celebrujemy, to co robimy
• WPŁYW - wykorzystujemy to, czego się nauczyliśmy, aby ulepszyć nasz świat.

Oprócz poczucia przynależności i siły S. Melzak wymienia także kreatywność — wszak sztuka ma terapeutyczną rolę. Uczniowie potrzebują możliwości wykorzystania swoich twórczych talentów, a FIRST® LEGO® League daje ku temu idealne możliwości. Oprócz rozwiązania zadań, w których kreatywność gra kluczową rolę, uczniowie budują wspólny projekt, oraz przygotowują plakat dokumentujący ich przygodę, lub w starszych rocznikach model / prototyp swojego projektu innowacyjnego. To szansa na artystyczną ekspresję bez ograniczeń.

Ale co z podstawą?

To pytanie, które zadaje sobie pewnie wielu nauczycieli zanim wybiorą metodę pracy. Zabawa czy realizacja podstawy programowej? Z FIRST® LEGO® LEAGUE nauczyciel nie musi wybierać - uczniowie mogą pracować w przyjaznej atmosferze zabawy i nawet nie wiedzą, że realizują elementy podstawy programowej. Co więcej praca w grupie i metodą projektu (a tak pracują uczniowie w tym programie), to podstawa ukraińskiej podstawy programowej już od klas 1-3. Według ukraińskich założeń na wczesnych etapach edukacji powinien być brak klasycznych ocen, ograniczona liczba zadań domowych, a większy nacisk położony na gry, zabawy, a także pracę grupową. Dzięki FIRST® LEGO® League ukraińscy uczniowie pracują systemem, który jest im bliższy.

Podczas udziału w programie dzieci:

• rozwijają umiejętności manualne i techniczne,
• budują kompetencje STEAM (ang. Science, Technology, Engineering, Art and Mathematics) (nauka, technika, inżynieria, sztuka, matematyka),
• uczą się samodzielnego myślenia, podejmowania decyzji, pracy w grupie i dobrej organizacji
• świetnie się przy tym bawią.

Opiekun drużyny (nauczyciel) otrzymuje:

• Szkolenie wprowadzające w program, które pomoże zorganizować pracę drużyn i poprowadzi je przez Wyzwanie. Podczas szkolenia nauczyciel dowie się, że pasja do inspirowania dzieci oraz chęć rozwijania nowych zdolności to jedyne czego potrzebuje do udziału w programie. 
• Przewodnik Trenera, który zawiera scenariusze dla 14 zajęć
• Notatki Inżyniera dla klas 1-3 (przedszkolaki pracują bez Notatnika) w języku polskim i ukraińskim
• Zaproszenie na wystawę podsumowującą udział w programie (lub wsparcie w organizacji takiego wydarzenia).

Zanim zadzwoni kolejny dzwonek?

Włączenie nowych uczniów i uczennic w społeczność szkolną jest niezwykle istotne i stanowi wyzwanie dla całej społeczności szkolnej. Warto skorzystać ze wsparcia, by się przekonać, gdzie program FIRST® LEGO® LEAGUE zaprowadzi Twoich uczniów i Ciebie. 

Autorka: Anna Jakóbczyk - projektant szkoleń i gier szkoleniowych, trener szkoleń. Promuje rozwiązania wspierające nauczycieli w podnoszeniu jakości edukacji, czynieniu jej bardziej przyjazną i gotową na wyzwania jutra.